Phần tài liệu tham khảo
Bài này sẽ giới thiệu các thao tác cơ bản với các dữ liệu về các tài liệu được trích dẫn/tham khảo, cũng như cách sử dụng chúng trong văn bản.
Lưu trữ thông tin các tài liệu
Trong khi ta có thể đưa thông tin về tài liệu tham khảo trực tiếp vào mã nguồn, ta thường lấy thông tin đó từ một hoặc nhiều tệp bên ngoài. Mỗi tệp trong đó lưu trữ các thông tin quan trọng về các tài liệu được trích dẫn, v.v…; các thông tin được lưu trữ sao cho trình dịch có thể hiểu được. Việc sử dụng một hay nhiều tệp ngoài lưu trữ thông tin giúp bạn dễ dàngtái sử dụng thông tin và tránh việc phải thực hiện định dạng kiểu chữ ‘bằng tay’.
Những tệp lưu trữ như vậy thường được gọi là các ‘tệp BibTeX’ và có đuôi tệp là .bib. Chúng thường bao gồm một hay nhiều mục, mỗi mục cho thông tin về một tài liệu tham khảo – đó là một chuỗi các miền thông tin. Hãy cùng xem một ví dụ:
@article{Thomas2008,
author = {Thomas, Christine M. and Liu, Tianbiao and Hall, Michael B.
and Darensbourg, Marcetta Y.},
title = {Series of Mixed Valent {Fe(II)Fe(I)} Complexes That Model the
{H(OX)} State of [{FeFe}]Hydrogenase: Redox Properties,
Density-Functional Theory Investigation, and Reactivity with
Extrinsic {CO}},
journal = {Inorg. Chem.},
year = {2008},
volume = {47},
number = {15},
pages = {7009-7024},
doi = {10.1021/ic800654a},
}
@book{Graham1995,
author = {Ronald L. Graham and Donald E. Knuth and Oren Patashnik},
title = {Concrete Mathematics},
publisher = {Addison-Wesley},
year = {1995},
}
Mục đầu tiên lưu trữ thông tin về một bài báo còn mục còn lại lưu trữ thông tin về một cuốn sách – bài báo (article) và sách (book) chính là hai loại mục phổ biến nhất. Mỗi mục bắt đầu bằng @ như ta thấy ở trên, và tất cả các thông tin được lưu trong một cặp ngoặc nhọn.
Các vùng thông tin được cho dưới dạng ‘tùy biến = giá trị’ (key=value), trừ thông tin đầu tiên mà ta gọi là ‘tên’ của mục này. Ta có thể dùng bất kỳ tên nào đặt cho cái tên này; nó chỉ là một cái nhãn để ta tạo đường dẫn trong văn bản, nhưng trong ví dụ trên ta dùng tên tác giả và năm xuất bản – đây là cách làm phổ biến nhất.
Hầu hết các vùng thông tin đều có ý nghĩa khá rõ ràng, ví dụ author là vùng dành cho tên tác giả hay title là vùng dành cho tiêu đề tài liệu. Ta có thể để ý rằng trong author, các tên tác giả được phân tách bởi and. Điều này rất quan trọng: Formatting của output cần phải biết được tên của từng tác giả một. Ta cũng có thể thấy trong title của mục article, một số chữ cái được đưa vào cặp ngoặc nhọn; điều này để tránh việc thay đổi cách viết chữ hoa/chữ thường trong output.
Sửa một tệp .bib bằng tay không dễ dàng, nên hầu hết mọi người dùng một trình mã nguồn dành riêng cho việc này. JabRef được dùng phổ biến và nó hỗ trợ nhiều hệ điều hành, nhưng cũng còn nhiều chương trình khác nữa. Nếu phần tài liệu tham khảo có bao gồm DOI (Digital Object Identifier), bạn có thể cần đến doi2bib để dễ dàng có được mục BibTeX. Đương nhiên, nhớ kiểm tra lại xem mục BibTeX có chính xác không!
Trong các phần tiếp theo ta sẽ dùng tệp BibTeX ví dụ ở trên. Ta đã ‘lưu’ nó dưới tên learnlatex.bib.
Dùng thông tin từ các tệp BibTeX
Để lấy thông tin từ các tệp BibTeX vào văn bản, bạn cần thực hiện ba bước. Đầu tiên, chạy LaTeX để biên dịch văn bản; nó sẽ tạo ra một tệp với danh sách các tham chiếu tới các tài liệu tham khảo trong văn bản. Sau đó, chạy một chương trình nhận tệp BibTeX, chọn những mục mà bạn dùng và sắp xếp chúng theo thứ tự. Cuối cùng, biên dịch văn bản của bạn thêm một lần nữa để LaTeX có thể tập hợp các thông tin từ hai lần chạy trước. Tuy nhiên thông thường ta cần chạy LaTeX biên dịch thêm ít nhất hai lần nữa để giải quyết mọi vấn đề liên quan đến tham chiếu trong văn bản.
Để thực hiện bước thứ hai, có hai hệ thống chương trình được dùng phổ biến: BibTeX và Biber. Biber chỉ được dùng với một gói LaTeX gọi là biblatex, trong khi BibTeX có thể được sử dụng không cần gói nào hoặc với gói natbib.
Chạy một công cụ thứ hai cùng với LaTeX được hỗ trợ bởi hầu hết trình mã nguồn khác nhau. Đối với các ví dụ ở đây, có một số đoạn mã được chạy trong quá trình biên dịch. Trình mã nguồn của bạn có thể có một nút ‘tổng biên dịch’ mà làm mọi thứ cần thiết, hoặc bạn có thể phải chọn chạy BibTeX hay Biber ‘bằng tay’ giữa các lần chạy LaTeX.
Cấu trúc và định dạng của các mục trong phần tài liệu tham khảo không phụ thuộc vào các thông tin trong tệp BibTeX; thay vào đó nó được định nghĩa bởi một thứ gọi là ‘kiểu bibliography’. Ta sẽ thấy rằng các kiểu này hoạt động có hơi khác nhau một chút giữa natbib và biblatex, nhưng ý tưởng chính vẫn giữ nguyên: ta có thể chọn cách các mục tài liệu tham khảo được in ra trong văn bản của mình.
Quy trình làm việc trực tiếp với BibTeX bằng gói natbib
Mặc dù ta có thể thêm các mục tài liệu vào một văn bản LaTeX mà không cần thêm gói nào, điều này có nhiều hạn chế. Thay vào đó, ta sẽ dùng gói natbib – gói này cho phép ta có nhiều kiểu mục tài liệu khác nhau cũng như có nhiều kiểu bibliography có sẵn.
Cấu trúc cơ bản của mã LaTeX được viết trong ví dụ sau:
\documentclass{article}
\usepackage[T1]{fontenc}
\usepackage{natbib}
\begin{document}
The mathematics showcase is from \citet{Graham1995}, whereas
there is some chemistry in \citet{Thomas2008}.
Some parenthetical citations: \citep{Graham1995}
and then \citep[p.~56]{Thomas2008}.
\citep[See][pp.~45--48]{Graham1995}
Together \citep{Graham1995,Thomas2008}
\bibliographystyle{plainnat}
\bibliography{learnlatex}
\end{document}
Bạn có thể thấy rằng ta có thể thêm tham chiếu đến các mục tài liệu khác nhau bằng việc sử dụng tên của mục đó. Gói natbib cung cấp \citet và \citep mà ta có thể dùng để tạo các tham chiếu với formatting khác nhau. Kiểu biblography được chọn bằng lệnh \bibliographystyle; ở đây ta đang sử dụng kiểu plainnat. Phần tài liệu tham khảo được thêm bằng lệnh \bibliography – đối số của lệnh này là một danh sách được phân cách bởi dấu phẩy của tên các tệp BibTeX mà ta sử dụng.
Ta có thể thêm số trang vào tham chiếu bằng một đối số không bắt buộc cho các lệnh \cite. Nếu có hai đối số không bắt buộc được cho, đối số đầu tiên được đưa vào phía trước phần tham chiếu và đối số thứ hai được đưa vào phía sau.
Setup ở phía trên dùng kiểu (tác giả – năm xuất bản). Ta có thể dùng các kiểu khác. Ví dụ để đánh số các mục tài liệu ta thêm tùy biến numbers vào dòng khai báo natbib.
Quy trình làm việc với biblatex
Gói biblatex hoạt động hơi khác natbib một chút: ta chọn tệp BibTeX ở phần khai báo và in nó bằng một câu lệnh khác trong thân văn bản. Để ý sự thay đổi tên câu lệnh.
\documentclass{article}
\usepackage[T1]{fontenc}
\usepackage[style=authoryear]{biblatex}
\addbibresource{learnlatex.bib} % file of reference info
\begin{document}
The mathematics showcase is from \autocite{Graham1995}.
Some more complex citations: \parencite{Graham1995} or
\textcite{Thomas2008} or possibly \citetitle{Graham1995}.
\autocite[56]{Thomas2008}
\autocite[See][45-48]{Graham1995}
Together \autocite{Thomas2008,Graham1995}
\printbibliography
\end{document}
Chú ý rằng \addbibresource cần toàn bộ tên của tệp BibTeX, tính cả đuôi tệp .bib (ta bỏ qua .bib trong natbib). Ta cũng thấy rằng biblatex dùng các lệnh có tên dài hơn, nhưng chúng thường khá dễ đoán.
Tương tự như ở natbib, các đoạn chữ ở trước và sau tham chiếu có thể được thêm bằng các đối số không bắt buộc. Chú ý rằng số trang không cần phải thêm p.~ hay pp.~, vì biblatex tự động thêm tiền tố phù hợp cho số trang.
Trong biblatex, kiểu tham chiếu được chọn khi ta khai báo gói. Ở đây ta đã dùng authoryear, nhưng ta cũng có numeric và nhiều kiểu khác nữa.
Chọn giữa biblatex hay quy trình làm việc trực tiếp với BibTeX
Mặc dù cả biblatex cũng như quy trình trực tiếp của BibTeX đều nhận input từ các tệp BibTeX và có thể tạo ra output có cấu trúc tương tự nhau trong văn bản, chúng sử dụng những cách khác hẳn nhau để tạo ra output này. Do đó, sẽ có nhiều điểm khác biệt giữa hai lựa chọn mà bạn có thể xem xét để chọn phương pháp phù hợp nhất cho mình.
Trong quy trình của BibTeX, kiểu bibliography được xác định bởi một tệp .bst (các tệp này được chọn bằng lệnh \bibliographystyle). biblatex không sử dụng các tệp .bst; nó sử dụng một cách khác. Nếu bạn đang dùng một template có bao gồm một tệp .bst, hay được cung cấp một tệp .bst cho văn bản của mình, bạn không thể dùng biblatex mà buộc phải dùng quy trình trực tiếp của BibTeX.
Cách hoạt động của biblatex cho bạn khả năng thay đổi output của các lệnh dẫn nguồn cũng như các lệnh tham chiếu ngay tại phần khai báo của văn bản với những lệnh LaTeX thường. Trong khi đó, việc chỉnh sửa một tệp .bst yêu cầu bạn phải có kiến thức của ngôn ngữ lập trình BibTeX. Nói chung, biblatex được coi là có thể tùy biến dễ dàng hơn nhiều so với BibTeX.
Trong biblatex, việc viết một kiểu tham chiếu mới đơn giản hơn và các lệnh tham chiếu cũng đa dạng hơn. Nó cũng có nhiều chức năng phụ thuộc vào ngữ cảnh (context-dependent). Nói chung, điều này không quá quan trọng trong các lĩnh vực liên quan đến STEM, nhưng nó khá có ích đối với những kiểu tham chiếu phức tạp trong một số lĩnh vực như nhân văn học.
BibTeX chỉ có thể sắp xếp chính xác các ký tự trong bảng chữ cái tiếng Anh, và dựa vào các workaround để sắp xếp các ký tự khác dựa trên cách sắp xếp gốc này. Trong khi đó, biblatex có thể sắp xếp chính xác với tất cả các ký tự Unicode. Do đó biblatex thường là lựa chọn tốt hơn nếu các tiêu mục trong phần tài liệu tham khảo có chứa các ký tự không phải ký tự tiếng Anh.
Vì được sinh ra trước, quy trình gốc BibTeX được khá nhiều người sử dụng. Do đó, có nhiều nhà xuất bản hay tòa soạn có thể sẽ yêu cầu bạn phải dùng BibTeX. Những nhà xuất bản này thông thường không chấp nhận biblatex.
Tóm lại, hãy kiểm tra các tiêu chuẩn mà văn bản của bạn cần có. Nếu bạn nhận được một tệp .bst, bạn cần dùng quy trình BibTeX gốc. Nếu bạn không cần một phần tài liệu tham khảo quá phức tạp và chỉ cần sắp xếp tiêu đề theo bảng chữ cái tiếng Anh, BibTeX là đủ. Tuy nhiên để có các kiểu tham chiếu phức tạp hơn cũng như một hệ thống sắp xếp đầy đủ hơn, bạn có thể cần đến biblatex.
Bài tập
Thử thao tác với cả natbib và biblatex. Đối với natbib, bạn cần phải chạy (theo thứ tự) LaTeX, BibTeX, LaTeX và LaTeX; còn đối với biblatex thì bạn cần chạy LaTeX, Biber, LaTeX. Hãy tìm hiểu cách để chạy theo trình tự này trong trình mã nguồn (nếu bạn dùng Overleaf hay TeXLive.net thì quá trình này được thực hiện tự động).
Xem điều gì sẽ xảy ra khi bạn thêm những mục thông tin mới và những tham chiếu mới. Thêm một tham chiếu đến một tài liệu tham khảo không được khai báo thông tin trong tệp BibTeX để xem nó hoạt động ra sao. Thử dùng tùy biến numeric cho gói natbib hoặc style=numeric cho gói biblatex.